Dzięki uprzejmości Pana dr Mariusza Klich chcielibyśmy przedstawić artykuł pn. .„STAN BADAŃ ICHTIOFAUNA RZEKI WISŁOKI – WSTĘPNE WYNIKI BADAŃ NA ODCINKU OD MIEJSCOWOŚCI JAWORZE GÓRNE DO UJŚCIA DO WISŁY Z ROKU 2004”. W przypadku pytań dotyczących niniejszego artykułu jak również w sprawach dotyczących wyrażenia zgody na ewentualne wykorzystanie materiału w swoich publikacjach prosimy o kontakt z autorem
Pragniemy zwrócić uwagę, że artykuł jest chroniony PRAWEM AUTORSKIM.
Stan badań ichtiofauna rzeki Wisłoki – wstępne wyniki badań na odcinku od miejscowości Jaworze Górne do ujścia do Wisły z roku 2004.
Wstęp.
Mianem bioindykatorów określamy organizmy o specyficznej wrażliwości na czynniki środowiska, których to obecność lub brak w ekosystemie może być informacją o stanie środowiska i stopniu jego przekształcenie antropogenicznego. Ryby ze względu na ich długość życia (od kilku do kilkudziesięciu lat), skomplikowanie procesów życiowych (sezonowość żywienia i rozrodu, rozdzielność przestrzenna miejsc żerowania i rozrodu, produkcja ogromnej ilość potomstwa kosztem bardzo niskiej przeżywalności itd.), oraz tendencje do wędrówek (niekiedy bardzo dalekich jak np. łosoś czy certa, które wędrują naturalnie na dystansie Bałtyk – dopływy karpackie) określić można mianem bioindykatorów wielkoobszarowych i wieloletnich. Rzeka Wisłoka podlega stałemu monitoringowi WIOŚ pod względem wskaźników fizykochemicznych i bentosu, a wyniki tego typu monitoringu są stosunkowo łatwodostępne. Obowiązująca obecnie w Polsce ustawa Prawo Wodne (w większości spójna z Ramową Dyrektywą Wodną Unii Europejskiej) „nakłada obowiązek zachowania dobrego stanu ekologicznego wód i charakterystycznych dla nich biocenoz, zaś w przypadku budowli piętrzących wykonania urządzeń umożliwiających migrację ryb o ile jest to uzasadnione lokalnymi warunkami środowiska” (Dz. U. z 2001r. Nr 115, poz. 1229, art. 63 pkt. 1 i 2). Wobec powyższego niezbędnym jest poznanie warunków bytowania dla ryb jakie oferują aktualnie polskie rzeki. Szczegółowe badania rybostanu rzeki Wisłoki były prowadzone w latach dziewięćdziesiątych przez pracowników Zakładu Biologii Wód PAN w Krakowie (Włodek i Skóra 1994, Włodek i Skóra, 1995). W dorzeczu Wisłoki stwierdzono wówczas 29 gatunków ryb należących do dziewięciu rodzin: łososiowatych (2 gatunki), lipieniowatych (1 gatunek), szczupakowatych (1 gatunek), karpiowatych (17 gatunków), piskorzowatych (2 gatunki), sumowatych (1 gatunek), okoniowatych (2 gatunki), głowaczowatych (2 gatunki) i wątłuszowatych (1 gatunek). W obrębie zespołu zidentyfikowano pięć gatunków ryb objętych ochroną gatunkową: strzebla potokowa, śliz, głowacz pręgopłetwy, różanka i piekielnica. W roku 1999 rozpoczęto budowę zbiornika Mokrzec, co spowodowało znaczne zmiany środowiska badanego odcinka rzeki. Dlatego zespół badaczy złożony z pracowników Polskiej Akademii Nauk w Krakowie oraz pracowników Polskiego Związku Wędkarskiego w Rzeszowie i w Tarnowie przeprowadził kolejne badania w 2001 roku, których celem było określenie składu gatunkowego i struktury ichtiofauny bezpośrednio po powstaniu zbiornika, weryfikacja celowości prowadzonych zarybień, identyfikacja gatunków rzadkich, ustępujących i chronionych. W trakcie tych badań stwierdzono występowanie 23 gatunków ryb w tym trzech gatunków ryb objętych ochroną gatunkową (strzebla potokowa, śliz, piekielnica) (Jelonek i inni 2002). W roku 2004 przeprowadzono kolejne, bardzo szczegółowe badania składu ichtiofauny rzeki Wisłoki przy pomocy Okręgu PZW w Rzeszowie (Klich 2004). Ich celem była charakterystyka aktualnego rybostanu i występujących zagrożeń oraz opracowanie strategii działania na rzecz utrzymania zastanego stanu ichtiofauny lub jego poprawy. W niniejszym opracowaniu przedstawiona została krótka synteza uzyskanych wyników.
Metodyka.
Dokonano oceny składu ichtiofauny rzeki Wisłoki przeprowadzając odłowy badawcze w okresie od kwietnia do czerwca 2004 roku. Posłużono się standardową metodą odłowów agregatem prądotwórczym na prąd stały. Agregat wyposażony w dwie elektrody (anody) zamontowano na łodzi rybackiej i spływano z prądem rzeki. Wyznaczono 11 stanowisk połowu na 77 km odcinku rzeki poczynając od miejscowości Jaworze Górne aż do ujścia do Wisły. Połowy odbywały się na stanowiskach nie krótszych niż 2 km, główną intencją przy ich wyborze było zbadanie typowych odcinków rzeki, oraz odcinków zmienionych poprzez zabudowę hydrotechniczną (Tab 2.). Na stanowiskach pomiarowych oznaczano gatunki złowionych ryb, liczono je, mierzono z dokładnością do 0,1 cm i ważono z dokładnością do 5 g a gatunki mniejsze z dokładnością do 1 g. Po dokonaniu pomiarów ryby były żywe, w dobrej kondycji i zostały wypuszczone do wody.
Charakterystyka ichtiofauny.
W roku 2004 w Wisłoce ogółem złowiono 7941 szt. ryb, o łącznej masie 1005 kg, reprezentujących 21 gatunków. Stwierdzono występowanie 15 gatunków z rodziny karpiowatych (Cyprynidae):boleń (Aspius aspius L.), brzana (Barbus barbus L.), brzanka (Barbus petenyi Hec.), certa (Vimba vimba L.), jaź (Leuciscus idus L.), jelec (Leuciscus leuciscus L.), karp (Cyprinus cario L), kiełb (Gobio gobio L.), kleń (Leuciscus cephalus L.), krąp (Blicca bjorkna L.), leszcz (Abramis brama L.), płoć (Rutilus rutilus L.), świnka (Chondrostoma nasus L.), ukleja (Alburnus alburnus L.), wzdręga (Scardinius erytrophthalmus L.), 2 gatunki z rodziny okoniowatych (Percidae): okoń (Perca fluviatilis L.), sandacz (Stizostedion lucioperca L.), 1 gatunek z rodziny łososiowatych (Salomonidae): pstrąg potokowy (Salmo trutta trutta m. fario L.), 1 gatunek z rodziny szczupakowatych (Esocidae): szczupak, 1 gatunek z rodziny dorszowatych (Gadidae) miętus (Lota lota L.), 1 gatunek z rodziny sumowatych (Siluridae): sum (Silurus glanis L.) (Tab 1.). Rybostan Wisłoki jest zróżnicowany i bogaty gatunkowo. W całym odcinku najliczniej łowiono ukleje, płocie, klenie, świnki i jelce. Największy udział w biomasie ichtiofauny miały klenie, brzany, świnki, leszcze i płocie (Tab. 1.). Kleń, brzana i świnka łącznie przekraczają 50 % biomasy wszystkich ryb łowionych na stanowiskach od 1 do 9 (na stanowisku nr 1 aż 82%) ich biomasa spada dopiero na odcinkach przyujściowych (na stanowisku 11 świnka i brzan nie występuje). Pod względem liczebności zdecydowana jest dominacja uklei, która występuje w Wisłoce występuje głównie na odcinkach przekształconych antropogenicznie. Ze względu na małe rozmiary tej ryby jej udział w biomasie jest mały. Ze względu na ograniczoną objętość opracowania, przedstawiono szczegółowo jedynie 4 badane stanowiska bezpośrednio przy tych budowlach. Bardzo wyraźnie różni się ichtiofauna powyżej i poniżej budowli. Stwierdzono negatywny wpływ na rybostan Wisłoki zabudowy hydrotechnicznej – głównie Zbiornika Mokrzec i progu piętrzącego w Dębicy. Ryb poniżej budowli jest dużo więcej niż poniżej, gromadzą się właśnie tam gdyż budowle uniemożliwiają ich swobodna migrację (ryc. 1 do 4).
Tab. 1. Liczebność i biomasa poszczególnych gatunków ryb odłowionych w rzece Wisłoce w roku 2004 na odcinku od m. Jaworze Górne (76,5 km) do ujścia do Wisły (0 km). (Gatunki uszeregowano na dwa sposoby: od największego do najmniejszego udziału w liczebności i od największego do najmniejszego udziału w biomasie).
Tab. 4.2.1. Występowanie poszczególnych gatunków ryb wzdłuż biegu Wisłoki na podstawie odłowów agregatowych w roku 2004. Podano granice stanowisk: miejscowości graniczne oraz odległości od ujścia w kilometrach (z dokładnością do 1 km).
Ryciny:
Ryc1. Udział procentowy poszczególnych gatunków w ogólnej liczebności ryb na stanowisku 1 (powyżej zapory zbiornika Mokrzec, liczebność 504 szt, biomasa 66,5 kg )
Ryc 2. Udział procentowy poszczególnych gatunków w ogólnej liczebności ryb na stanowisku 2 (poniżej zapory zbiornika Mokrzec, liczebność 1104 szt, biomasa 151 kg )
Ryc 3. Udział procentowy poszczególnych gatunków w ogólnej liczebności ryb na stanowisku 4 (powyżej progu w Dębicy), liczebność 45 szt, biomasa 95,4 )
Ryc 4. Udział procentowy poszczególnych gatunków w ogólnej liczebności ryb na stanowisku 5 (poniżej zapory zbiornika Mokrzec, liczebność 181 szt, biomasa 115,5 kg)
Fotografie:
Fot 1. Naturalne tarlisko ryb na Wisłoce
Fot 2. Badania ichtiofauny wymagają dużych nakładów i udziału liczebnej ekipy
Fot. 3. Połów ryb metodą agregatową.
Fot 4. Wisłoka jest dobrym siedliskiem dla brzan.
Fot. 5. Blisko metrowej długości samica szczupaka złowiona w trakcie badań Wisłoki
Fot 6. Gdyby nie takie „cudowne” budowle (próg w Dębicy)
Fot 7. ...... w Wisłoce roiłoby się od cert.
Fot 8. Pomiar klenia, najpowszechniejszego spośród prądolubnych ryb mieszkańca Wisłoki.
Podsumowanie.
Wielkość rzeki i charakter jej przepływu decyduje o składzie ichtiofauny. Często niekorzystne czynniki powodują zaburzenie naturalnego składu ichtiofauny. Dla rzek podgórskich (do których należy Wisłoka) za najbardziej niebezpieczne uważa się: niewłaściwą gospodarkę zasobami wodnymi w latach ’60 - ’80 ubiegłego wieku, w tym głównie fragmentację rzek poprzez ich regulację, tworzenie betonowych elementów niszczących dno, skażenia wód, wahania poziomu wód w okresie tarła za sprawą niewłaściwej eksploatacji zbiorników zaporowych przez elektrownie wodne, prace regulacyjne w korytach rzek w czasie tarła (zamulanie ikry), a także znikomą skuteczności w karaniu sprawców zatruć wód Nie bez znaczenia jest fakt, że od połowy lat ‘90 obserwuje się systematyczną poprawę jakości wody Wisłoki pod względem wskaźników fizykochemicznych. Jest to skutkiem recesji w rolnictwie i przemyśle (zmniejszył się dopływ szkodliwych substancji, wzrosła jakość wód Dunajca), a także wzrostu świadomości ekologicznej i wdrażania technologii przyjaznych środowisku. Obecnie stan rybostanu Wisłoki określić można jako stosunkowo dobry, choć gorszy niż w latach 90 – tych ubiegłego wieku. Co niepokojące zmalała liczba złowionych gatunków w stosunku do badań z roku 2001 z 23 do 21, oraz gatunków chronionych z 3 do 2. Główny zagrożeniem dla ichtiofauny Wisłoki jest zabudowa hydrotechniczna. Najbardziej negatywny wpływ na rybostan rzeki ma nowopowstały zbiornik zaporowy w Mokrzcu, oraz próg piętrzący wodę w Dębicy.
Materiały źródłowe i cytowana literatura dostępne u autora.
Pan dr Mariusz Klich jest absolwentem Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydziału Nauk o Ziemi (rok 1998). Obronił doktorat na Akademii Rolniczej w Poznaniu (2002-Tempo wzrostu i występowania leszcza [Abramis brama L.] w Zbiorniku Czchowskim i rzece Dunajec poniżej Zbiornika). Obecnie współpracuje z Instytutem Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, oraz z Państwową Wyższą Szkołą Zawodową w Tarnowie. Zainteresowania badawcze: Ekologia ryb, gospodarka rybacka w rzekach i zbiornikach zaporowych, tempo wzrostu ryb rzecznych, strategie życiowe ryb, ochrona ekosystemów rzecznych, strategie życiowe ryb, ochrona ekosystemów rzecznych dorzecza Górnej Wisły.